In dubio pro reo: Waarom verdachten soms worden vrijgesproken ondanks sterk vermoeden

Er is een misdrijf gepleegd en alle pijlen wijzen in de richting van één persoon. Er is een sterk vermoeden, er zijn veel geruchten. Misschien zelfs een motief dat klopt. En toch volgt er – tot veler verbazing – een vrijspraak. Hoe kan dit gebeuren; het is toch overduidelijk? Deze vraag leidt vaak tot frustratie en een gevoel van onrechtvaardigheid. Toch is dit scenario, waarbij een verdachte ondanks sterke vermoedens wordt vrijgesproken door gebrek aan bewijs, een essentieel onderdeel van onze rechtsstaat.

De onzichtbare bewijslast: Waarom een vermoeden niet genoeg is

Als er onvoldoende of onduidelijk bewijs is, moet een rechter altijd in het voordeel van de verdachte beslissen. Dit principe heet: ‘in dubio pro reo’. Ofwel; bij twijfel, voor de verdachte. De gedachte dat iemand onschuldig is totdat het tegendeel is bewezen, staat dus centraal. Het is aan het Openbaar Ministerie (OM) om aan te tonen dat de verdachte schuldig is. De verdachte hoeft zijn onschuld dus niet te bewijzen; de staat moet de schuld bewijzen.

Dit betekent dat als er onvoldoende of onduidelijk bewijs is, een rechter altijd in het voordeel van de verdachte moet beslissen. Dit principe is fundamenteel voor een eerlijk rechtssysteem en voorkomt wat in de rechtsgang als erger wordt gezien dan een schuldige die vrijuit gaat: de veroordeling van een onschuldig persoon. De gevolgen van een onterechte veroordeling zijn namelijk heel groot: je verliest je vrijheid en je reputatie wordt ten onrechte beschadigd. En daarnaast heb je ook nog de psychologische impact. Het principe ‘in dubio pro reo’ dwingt politie en OM om grondig te werk te gaan en waterdicht bewijs te leveren.

Wat telt als bewijs?

Vermoedens tellen niet als bewijs in een strafzaak. Maar wat dan wel? Het omvat concrete zaken zoals getuigenverklaringen, materieel bewijs (denk aan DNA, vingerafdrukken, camerabeelden) en deskundigenrapporten. Ook bekentenissen van de verdachte kunnen meetellen. Al dit bewijs moet wettig en correct verkregen zijn en daarnaast ook overtuigend: voldoende sterk om redelijke twijfel weg te nemen. Een sterk vermoeden is – hoe logisch ook – op zichzelf geen voldoende wettig bewijs. Bij complexe zaken, waarbij veel bewijs moet worden geanalyseerd, kan een in strafzaken gespecialiseerd advocatenkantoor in Utrecht verdachten bijstaan voor een eerlijk proces.

De paradox van gerechtigheid

Natuurlijk is het frustrerend wanneer iemand die als schuldig wordt gezien, vrijuit gaat. Voor slachtoffers is dit een klap in het gezicht en het kan voelen als een overwinning voor de misdaad. Het is de paradox van gerechtigheid: om onschuldigen te beschermen, moeten we soms accepteren dat schuldigen, bij gebrek aan hard bewijs, niet gestraft kunnen worden.

Deze spanning tussen hoe de maatschappij rechtvaardigheid ervaart en de juridische werkelijkheid hoort bij een vrij land. En hoewel ons rechtssysteem niet perfect is, legt het de nadruk op het beschermen van de rechten van burgers en het tegengaan van machtsmisbruik door de overheid. En dat, hoewel soms frustrerend, is een principe waar we dankbaar voor mogen zijn.